पितृपक्ष - एक स्मरण सोहळा

दरवर्षी भाद्रपद पौर्णिमा या दिवशीपासून अर्थात गणेश विसर्जनाच्या दुसऱ्या दिवसापासून पितृपक्ष किंवा श्राद्धपक्ष अर्थात पितृपंधरवडा यास सुरुवात होते. यंदा २० सप्टेंबर ते ६ ऑक्टोबर या काळामध्ये श्राद्ध पक्ष आहे. आपल्या पितरांच्या स्मरणार्थ या काळामध्ये गरजवंतांना अन्नदान, पशुपक्ष्यांना दाणापाणी ठेवण्यास विशेष महत्त्व असते, असं शास्त्रार्थ आहे. २० सप्टेंबर भाद्रपद पौर्णिमा तर ६ ऑक्टोबर म्हणजे भाद्रपद अमावस्या त्यामधील १४ दिवस अर्थात प्रतिपदा ते चतुर्दशी अशा सर्व तिथी या काळामध्ये येतात.

गरुड पुराणानुसार, पितृगणात देवांना आशीर्वाद देण्याची आणि शाप देण्याची समान क्षमता आहे. त्यांचा आनंद कुटुंबात प्रगती आणि यश आणतो आणि त्यांच्या नाराजीमुळे कुटुंबात काही ना काही समस्या निर्माण होते. यावेळी पितृ पक्ष २०  सप्टेंबरपासून सुरू होत आहे आणि शेवटचे श्राद्ध  ६ ऑक्टोबर रोजी असेल.

पितृ पक्ष म्हणजेच पूर्वजांच्या पूजेचा पक्ष  मंगळवार २० सप्टेंबर पासून सुरू होत आहे. प्रत्येक वर्षी अश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या प्रतिपदा तिथीपासून श्राद्ध पक्षाची सुरुवात होते आणि अश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या अमावस्या तिथीपर्यंत सुरु राहते. पितृ पक्ष, पूर्वजांचे ध्यान केले जाते आणि तर्पण विधी केला जातो, ज्यामुळे आपण या जगात आहोत.

गरुड पुराणानुसार, पितृगणात देवांना आशीर्वाद देण्याची आणि शाप देण्याची समान क्षमता आहे. त्यांचा आनंद कुटुंबात प्रगती आणि यश आणतो आणि त्यांच्या नाराजीमुळे कुटुंबात काही ना काही समस्या निर्माण होते. यावेळी पितृ पक्ष २० सप्टेंबरपासून सुरू होत आहे आणि शेवटचे श्राद्ध ६ ऑक्टोबर रोजी असेल.

२० सप्टेंबरपासून पितृ पक्ष सुरू होत आहे परंतु २० सप्टेंबरला पोष्टपदी पौर्णिमेचा श्राद्ध सुरू होते. पौर्णिमेच्या दिवशी, अगस्त मुनींना जल अर्पण केल्यावर त्यांना पाणी दिले जाते आणि त्यानंतर प्रतिपदा तिथी म्हणजेच आश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाची पहिली तारीख म्हणजेच २० सप्टेंबरपासून पूर्वजांना जल अर्पण करण्यात येईल. यामध्ये श्राद्ध आणि ब्राह्मण भोज कोणत्याही पक्षामध्ये मरण पावलेल्या व्यक्तीच्या नावाने केले जाते, तर संपूर्ण पक्षात त्याच्या नावाने जल दिले जाते. कोणत्या दिवशी श्राद्ध केले जाईल आणि त्याचे महत्त्व काय आहे ते जाणून घेऊया.

पितृपक्षातील श्राद्धाच्या तारखा :

पौर्णिमा श्राद्ध – २० सप्टेंबर

प्रतिपदा श्राद्ध – २१ सप्टेंबर

द्वितीया श्राद्ध – २२ सप्टेंबर

तृतीया श्राद्ध – २३ सप्टेंबर

चतुर्थी श्राद्ध – २४ सप्टेंबर

पंचमी श्राद्ध – २५ सप्टेंबर

यंदा २६ सप्टेंबरला पितृ पक्षाची कोणतीच तिथी नाही

षष्ठी श्राद्ध – २७ सप्टेंबर

सप्तमी श्राद्ध – २८ सप्टेंबर

अष्टमी श्राद्ध – २९ सितंबर

नवमी श्राद्ध – ३० सप्टेंबर

दशमी श्राद्ध – १ ऑक्टोबर

एकादशी श्राद्ध – २ ऑक्टोबर

द्वादशी श्राद्ध – ३ ऑक्टोबर

त्रयोदशी श्राद्ध – ४ ऑक्टोबर

चतुर्दशी श्राद्ध – ५ ऑक्टोबर

अमावस्या श्राद्ध – ६ ऑक्टोबर

अमावास्येला सर्व पितृ श्राद्ध असेही म्हणतात. या दिवशी, अमावस्या तिथीला मरण पावलेल्या लोकांशिवाय, ज्यांच्या मृत्यूची तारीख माहिती नाही, ज्यांनी श्राद्ध पक्षात मृत्यूच्या तारखेला श्राद्ध केले नाही ते देखील श्राद्ध करू शकतात.

पितरांसाठी काय करावे

सर्वप्रथम, आपल्या पूर्वजांच्या इच्छेनुसार, दान आणि परमार्थाचे कार्य केले पाहिजे. दानात, गायींचे प्रथम दान केले पाहिजे. त्यानंतर तीळ, सोने, तूप, कपडे, गूळ, चांदी, पैसे, मीठ आणि फळे दान करावे. हे दान ठराव मिळाल्यानंतरच दिले पाहिजे आणि आपल्या पुजारी किंवा ब्राह्मणाला दिले पाहिजे. श्राद्ध पक्षातील तिथीनुसार हे दान करा. असे केल्याने पूर्वजांचे आशीर्वाद मिळतील.

पितरांची माफी मागा

जाणूनबुजून अजाणतेपणे तुम्ही काही चूक किंवा गुन्हा केला आहे आणि तुम्ही अपराधामुळे त्रस्त आहात, मग अशा परिस्थितीत तुम्ही तुमच्या गुरुंना तुमच्या पूर्वजांकडून क्षमा मागावी आणि त्यांच्या चित्रावर टिळक करावे. त्यांच्यासाठी संध्याकाळी तिळाच्या तेलाचा दिवा लावा आणि त्यांच्या तारखेला तुमच्या कुटुंबासह लोकांमध्ये अन्न वाटप करा आणि तुमची चूक स्वीकारा आणि क्षमा मागा. असे केल्याने तुमचे पूर्वज सुखी होतील आणि यामुळे तुमचे कल्याणही होईल.

श्राद्ध करताना घ्यायची खबरदारी

श्राद्ध दरम्यान कोणतेही उत्साहवर्धक काम करू नये. श्राद्ध हा पूर्वजांना भावनिक श्रद्धांजलीचा काळ आहे. त्यामुळे या दिवशी तामसिक अन्न खाऊ नका. घराच्या प्रत्येक सदस्याने दिवंगत आत्म्यासाठी दान करा आणि त्यांना फुले द्या. एका गरीब असहाय व्यक्तीला अन्न अर्पण करा आणि त्याला कपडे द्या.